Alstroemeria, czyli nasza krasnolica

   Podczas swojej pierwszej trzyletniej wyprawy na wyspy Morza Karaibskiego i do Wenezueli (1703-1706), Louis Ekonches Feuilée odkrył i opisał więcej odmian tamtejszej flory niż przez całe wcześniejsze czterdzieści lat życia. Choć cel wyprawy był inny – ustalenie położenia geograficznego tamtejszych portów i linii brzegowej. Botaniką Feuillée zajmował się w czasie wolnym od geografii i astronomii, dyscyplin nauki w których się wykształcił. Kiedy tylko wrócił do ojczystej Francji w 1706 roku, rozpoczął starania o pozyskanie środków na następną podróż. Poszło mu nadspodziewanie łatwo, a to przez uznanie jakie zdobyły w rządzie francuskim jego kartograficzne prace i tytuł "Królewskiego Matematyka" otrzymany z rąk Ludwika XIV. Wyruszył w rejs w 1707, obierając kurs na zachodnie wybrzeże Ameryki Południowej. Kiedy tylko dobił do brzegu Chile, rozpoczął rysowanie map i opisywanie przyrody. Oba te zajęcia od zawsze wspaniale się dopełniały wzajemnie, wielu znanych geografów było jednocześnie równie dobrymi botanikami. Podobnie miały się sprawy z Feuilée, przebywając w terenie co chwilę napotykał znane mu wcześniej rośliny, jak i te, które widział po raz pierwszy. Szczególną jego uwagę zwróciła bylina o niespotykanej urodzie kwiatów, zdająca się kwitnąć bez przerwy przez całe lato. Zebrał jej kłącza i nasiona oraz sporządził opisy i rysunki.

Czytaj więcej...

Praying Hands

   Nie ma takiego drugiego rodzaju roślin jak hosty, który na przestrzeni jednego stulecia zrobiłby tak zawrotną karierę w ogrodach całego świata. Najlepszym przykładem powyższego są Stany Zjednoczone, gdzie jeszcze na początku XX wieku ani jedna hosta nie figurowała w tamtejszych katalogach ogrodniczych. A w chwili obecnej liczba znanych tam odmian to 7400, z czego ponad 3/4 przyszło na świat na ziemi amerykańskiej. Hosty dość długo zabiegały o należne im uznanie – czasem przełomu wydają się być lata osiemdziesiąte. To wtedy pojawiły się nowe odmiany o wielobarwnych liściach, które wspaniale zaczęły znajdywać się w ogrodach o już nie tylko typowo japońskich założeniach. Pasji kolekcjonowania uległo wtedy wielu i tak też przytrafiło się to Jerry'emu Williams i jego żonie Lorraine. Nie będąc ogrodnikami z wykształcenia, początkowo myśleli o zaprowadzeniu kilkunastu, no najwyżej pięćdziesięciu host w swojej trzyakrowej posiadłości nad jeziorem Lake Hubert w północnej Minnesocie. Miejsce do uprawy było idealnym, gleba żyzna, a stanowiska ocienione przez starodrzew. Nic dziwnego, że hosty rosły im wspaniale – urzekały pięknem liśćmi i zachwycały zapachem kwiatów.

Czytaj więcej...

Gorzykrot, knotnica, kalka i dziewanna

  Dziewanna znana jest zapewne każdemu jako ozdobna roślina rosnąca tam gdzie ugory, piachy i nieużytki. Nie bez powodu zwykło się mawiać – "gdzie rośnie dziewanna, tam bez posagu panna". Stąd też nieczęstym była gościem w ogrodach polskich gospodyń, za to chodziło się pod las przypatrzeć pięknu jej kwiatów i nazrywać ziela, które pomagało od zawsze na wiele dolegliwości. Z kwiatów wytwarzano odwary i napary, którymi leczono schorzenia dróg oddechowych, w tym tak poważne jak zapalenie płuc i astma, a mieszane z miodem ułatwiały zasypianie i leczyły z bezsenności. Płatki używane do mycia włosów, rozjaśniały je i nadawały połysku. Wyrabiano z nich też powszechnie żółty barwnik. Spożywanie korzenia było pomocne w problemach gastrycznych, a mielone nasiona dodawano do maści na trudno gojące się rany. Bardzo szerokie zastosowanie znajdowały duże i skórzaste liście, zawijano w nie żywność zabezpieczając przed zapsuciem, jak i wkładano do butów chroniąc stopy przed zimnem. Znana była też nalewka spirytusowa na liściach używana do nacierania bolących pleców. Z pędów wyrabiano pochodnie, które moczone w łoju lub wosku paliły się tęczowymi płomieniami. To właśnie z tym ostatnim praktycznym zastosowaniem powiązane są nazwy ludowe dziewanny – gorzykrot, gorzygnot, knotnica i kalka.

Czytaj więcej...

Eucomis zwany koronówką, warkocznicą lub czuprynkiem

   To dość elitarny rodzaj roślin, przynależny obecnie do rodziny Szparagowate (wcześniej do Hiacyntowatych), na który składa się zaledwie 12 gatunków. Jedenaście występuje w środowisku naturalnym w Afryce Południowej (Republika Południowej Afryki, Botswana, Lesotho, Suazi, Zimbabwe), a jeden w Afryce Wschodniej (Malawi). Nazwę swoją wywodzą od greckiego Eukomos, co oznacza 'pięknowłosy' i jest odniesieniem do małych liści na wierzchołkach pędów kwiatowych. Stąd już mamy blisko do polskich synonimów jak czuprynek, warkocznica i lilia grzywiasta. Znane są też inne, koronówka lub koronowiec, bo rozeta na szczycie pędów sprawia też wrażenie atrybutu władzy królewskiej. Eukomis jako spolszczenie łacińskiej nazwy i lilia ananasowa od angielskiego terminu Pineapple lily, pochodzącego od innego jeszcze postrzegania wspomnianych listków wierzchołkowych, przypominających jako żywo te u ananasa. Nie próbujmy jednak doszukać się tu zapachu tego owocu, poza pewnymi wyjątkami, kwiaty przy bliższym poznaniu wydzielają zupełnie nieprzyjemną woń. Wabią tym tylko muchy, począwszy od domowych, poprzez zielone i niebieskie plujki, aż po jusznice końskie. Oczywiście byłoby estetyczniej gdyby kwiaty były zapylane przez pożyteczne pszczoły i kolorowe motyle, ale korzyść z muchowatego stanu rzeczy może być taka, że uprawiając czuprynki w ogrodzie, to właśnie tam, z dala od domu zatrzymamy te wszystkie niechciane owady.

Czytaj więcej...

Oxalis – poszukiwany i niechciany

   Ogrodnicy amerykańscy mają w zwyczaju mawiać: Oxalis są jak bary McDonalds – gdziekolwiek na Ziemi byś nie był, to zawsze jakiś znajdzie się w pobliżu. Wpływ na tak powszechne występowanie szczawików, bo o nich będzie mowa a nie o fast food reastaurants, ma fakt, że jako rodzaj liczą sobie ponad 800 gatunków. Najwięcej z nich pochodzi z Ameryki Południowej i Afryki, gdzie panują najdogodniejsze dla nich warunki środowiskowe. Niemniej też, w dużej ilości gatunków występują i dają sobie radę na wszystkich kontynentach (poza obszarami polarnymi) jako byliny lub rośliny jednoroczne. Nazwa oxalis występuje w języku łacińskim, greckim i angielskim. Znaczy tyle co kwaśny i szczawiowy, w nawiązaniu do Acidum oxalic (kwasu szczawiowego), który znajduje się w liściach rośliny. Podobnie ma się sprawa ze szczawiem zwyczajnym (Rumex acetosa) i stąd też angielski synonim dla Oxalis – Wood Sorrel czyli szczaw leśny. Yellow Sorrel czy Pink Sorrel określają tu barwę kwiatów. Znane są też inne: angielski False Shamrock (fałszywa kończyna) i niemiecki Wald Sauerklee (leśna kwaśna kończyna). Te odniesienia wynikają z faktu, że wiele przedstawicieli rodzaju oxalis jest trójlistnych i w kształcie liści przypomina niektóre gatunki kończyn (Trifolium). W języku polskim przyjętą nazwą jest szczawik, zdrobnienie określające mniejszy od szczawiu rozmiar całej rośliny.

Czytaj więcej...

Codonopsis – daleki krewny żeńszenia

   Pierwsze opisanie rośliny Codonopsis pochodzi z 1751 roku, z księgi chińskiej Bencao Congxin autorstwa Wu Yiluo. Choć są też zdania wielu botaników, że znacznie starsze przekazy dotyczące żeń-szenia mogą być w rzeczy samej o bohaterze tej historii. Codonopsis jako rodzaj roślin kwitnących obejmuje 55 gatunków będących endemitami Wschodniej Azji, czyli występujących tylko w tamtym regionie Ziemi. Najbardziej znane, pozostające również w uprawie rolnej i ogrodowej, to: Codonopsis pilosula i Codonopsis lanceolata. Europejskie synonimy nazwy – Poor Man’s Ginseng (Żeń-szeń biednego człowieka), Asiabell Root (Korzeń azjatyckiego dzwonka) i Bonet Bellflower (Czepek pięknokwiatowy) – z pewnością będą czytelniejsze, wyjaśnią się same w miarę zapoznawania się z opisami i zdjęciami. W polskiej literaturze botanicznej znajdujemy nazwę dziwonistęp, która odnosi się do wrażenia jakie sprawia roślina oraz dzwonkowiec, jako tę opisującą kształt kwiatów. Podobnie jest z terminologią łacińską, gdzie codon znaczy 'dzwon', a opsis to 'podobny do', 'wyglądający jak'.

Czytaj więcej...

Historia pochodzenia róż miniaturowych

   Historia odkrycia róż miniaturowych jest pełna znaków zapytania – opowiadana jest na wiele sposobów, opartych zarówno na faktach jak i domysłach. Oto ta uważana za najbardziej prawdopodobną, choć budząca również wątpliwości. Zaczyna się z początkiem wieku XIX, kiedy świat miał już za sobą najważniejsze odkrycia geograficzne, jakkolwiek dalej morza i oceany przemierzali podróżnicy i odkrywcy, jak też zwykli poszukiwacze przygody i fortuny. W większości byli to ludzie bez wykształcenia, niemniej zdarzali się też wśród nich naukowcy i badacze, w tym i botanicy. Każdy odkryty już ląd niósł ze sobą potrzebę dokładnego opisania i skatalogowania natury, jak i tego co stworzyła tam pierwotna cywilizacja. Był to też czas zmagań się imperiów o władanie w kolonach, dominiach i protektoratach. W 1810, kolejnym roku wojen napoleońskich, Brytyjczycy dokonali udanego desantu na małą francuską wyspę na Oceanie Indyjskim – Isle de France. Wraz z przejęciem władzy przywrócono też nazwą Mauritius, tę sprzed 1715 roku. Za żołnierzami przybyli angielscy przyrodnicy, którzy wkrótce donieśli o odkryciu róży o niezwykle małych kwiatach i równie drobnych liściach. Przeniesione do Anglii nasiona, a może to były zrazy czy też całe krzewy, wydały równie piękne małe kwiaty. Do 1840 róża była już dostępną na rynku i dotarła nawet do Stanów Zjednoczonych.

Czytaj więcej...