Tulipany
W świadomości wielu tulipany tak nierozłącznie kojarzą się z Holandią, że aż dziwnym wydaje się być ich pochodzenie z innych zupełnie stron świata. Na długo przed tym jak zauważył je Busbecq i wprowadził do ogrodów Clusius, rosły przez wieki jako gatunki dzikie na obszarach Azjii – od Turcji przez Iran, góry Pamir i Hindukusz, stepy Kazachstanu, aż po północno-wschodnie Chiny i Japonię. Początki uprawy tulipanów sięgają X wieku i przypisywane są Persom, jedna z ich legend opowiada o tym jak się narodziły. Kamieniarz o imieniu Farhad zakochał się w pięknej księżniczce i imieniu Shirin. Ta odwzajemniła uczucie i poprosiła ojca o zgodę na poślubienie wybranka. Nie mogąc sprzeciwić się wprost ukochanej córce, król postanowił poddać Farhada próbie na tyle trudnej, że niemożliwym wydawało się jej przejście. Farhad za zadanie otrzymał wybudowanie w górach 40 milowego kanału – co miało dowieść, że jest godnym ubiegania się o rękę królewskiej córki. Zabrał się szybko do pracy i wkrótce do króla dotarły wieści, że Farhad jest już w połowie zadania i niedługo może je ukończyć. Król nie chcąc za wszelką cenę dopuścić do małżeństwa, wysyła wiadomość, że Shirin zmarła po krótkiej chorobie. Oszalały z bólu Farhad, nie chce żyć bez ukochanej i wbija sobie sztylet w serce. Z kropli jego krwi spadających na ziemię wyrastają przecudnej urody kwiaty, które przypominają sztylety – to pierwsze czerwone tulipany. Umiera też Shirin, zabijając się z tęsknoty za Farhadem.
Od XI do XIV wieku Azją zachodnią władała dynastia Seldżuków i to oni walnie przyczynili się do rozpropagowania tulipanów aż po Morze Śródziemne. Potwierdzają to odnalezione w Anatolii rysunki tulipanów pochodzące z XII wieku. Władcy tureccy zachwyceni sztyletowymi kształtami kwiatów przyjęli je za symbol imperium. Tulipany pojawiły się zarówno w ogrodach jak i były malowane na obrazach, porcelanie i ścianach pałaców. Turecki mędrzec i poeta Mevlana (1202-1271) pisał – "o przyjdź tulipanie i weź czerwień mojej krwi". Zbroje wojowników często pokrywały motywy kwiatu tulipana, a żywe kwiaty wpinano w turbany ruszając w bój. Litery, które stanowią jego nazwę Lale w skrypcie arabskim są takie same jak te które składają się na imię Allaha. Kształt tulipana w rozkwicie, kiedy się pochyla – zawiera linie i łuki, które odzwierciedlają skromność i pokorę przed bogiem. W początkach wieku XVI, w ogrodach Sulejmana Wspaniałego, sułtana osmańskiego, w wyniku hodowli pojawiła się linia tulipana "Lale-I-Remi", nazwanego później tulipanem zachodnim. Znany też był "Kefe" – od nazwy miasta na Krymie, gdzie był uprawiany.
Tulipan przez wieki całe święcił swoje triumfy w Turcji, a w wieku XVII podobnie jak w Holandii czasu '"Tulipomanii", zachwyt nad nim przerodził się w "tulipanowe szaleństwo". Nastała "Era tulipanów" – ich posiadanie określało styl życia, było znakiem prestiżu i zamożności. Był to czas pokoju i radości, przemian w kulturze i nauce, czas otwarcia Imperium na Europę Zachodnią. A wszystko to za sprawą tulipanów, które niepostrzeżenie zawładnęły sercami i umysłami całych rodów i elit. Rynek tulipanów tak bardzo zdominował gospodarkę, że w 1727 rząd turecki zdecydował się na interwencje i narzucenie cen, których nie wolno było przekraczać. Tulipany stały się przedmiotem badań, pisano książki o uprawie i klasyfikacji. Sheik Mohammed Lalizare, główny hodowca tulipanów szczycił się kolekcją 1323 odmian. Określił też normy dla tulipanów wyjątkowo cennych – "Płatki powinny wyglądać jak sztylet lub igła. Jeśli tulipan nie ma tych cech to jest pospolity i niskiej ceny. A jeśli płatki ma w kształcie sztyletu i igły zarazem, to jest bezcenny". Ostatecznie "Era tulipanów" skończyła się w 1730 wraz z krwawą rewoltą Patrona Halil mającą na celu obalenie sułtana Ahmeda III. Zniszczenie dosięgło nie tylko ogrody i uprawy tulipanów, ale też bezpowrotnie spłonęła większość ksiąg i opracowań. Prawdopodobnie ostatnim tulipanem, który pamięta tamte czasy jest Tulipa acuminata, w moim ogrodzie...
Czasy, które nastały potem – zarówno w Turcji, Holandii jak i całej Europe – nie przyniosły już tulipanom takiego zabiegania o nie jak miało to wcześniej miejsce. Niemniej, czy to przez osadników holenderskich czy wymianę handlową, dotarły na wszystkie kontynenty. Ich pozycja została ugruntowana i do dzisiaj pozostały najpopularniejszym kwiatem wiosny. Ostatnie wydanie "Międzynarodowego rejestru nazw tulipanów" (J. van Scheepen, 1996; Supplement 2005) wymienia blisko 3000 nazw tulipanów – tym nazwy wymarłe, niepoprawne i synonimy. Z tej liczby 2200 jest uprawianych, zarówno dostępnych dla wszystkich jak i w zamkniętych kolekcjach prywatnych czy też ośrodkach naukowych. To wiele, choć z drugiej strony pozostaje żal, że nie dane jest nam ujrzeć kwitnących tulipanów czasu Mevlana, Clusiusa czy Lalizare'a.